Arama, ceza hukukunda soruşturmanın esenliği için uygulanan bir koruma tedbiridir. Bu işlem, sanığın veya suç delillerinin ele geçirilmesi gibi amaçlar gütmektedir. Bu sebeple, bu yazımızda arama hususunu ele alacağız.

 

Arama Nedir?

TDK’ye göre arama; sanığın yakalanması veya suç belgelerinin elde edilmesi için bir kimsenin evinde, iş yerinde, üzerinde veya eşyasından yapılan araştırma işlemidir. Hukuki olarak arama; bir suçla ilgisi olan kimsenin yakalanması ve suça ait iz, eser, emare veya delillerin elde edilmesi için yapılan araştırma işlemidir.

 

Aramanın Şartları Nelerdir?

Yetkililer aramayı belli şartlar altında yapabilir. Bu şartlar sırasıyla şunlardır:

 

Makul Şüphe

Yetkililer; aramayı makul şüphenin varlığı halinde, gerçekleştirebilir. (CMK m. 116/1) Ama; bu şüphe, şüphelinin veya sanığın yakalanması veya suç delillerinin elde edilmesi ile ilgilidir. (CMK m. 116/1) Böylece; yetkililerin şüphelinin veya sanığın üstünü, eşyasını, konutunu, işyerini veya ona ait diğer yerleri araması mümkündür. (CMK m. 116/1)

 

Hakim Kararı veya Yetkili Mercinin Yazılı Emri

Yetkililer, istisnai haller dışında aramayı ancak; bir kararının veya emirinin varlığı halinde, gerçekleştirebilir.

 

Kişiye İlişkin Şartların Varlığı

Aramaya tabi kişiler bakımından; kural olarak, bir sınırlama yoktur. Ancak; aramanın yapılacağı kişi gerçek kişi, olmalıdır, tüzel kişiler aranamaz.

Ayrıca; yetkililerin aramanın amacına uygun şekilde, sanık ve şüpheli dışındaki kişiler için de arama yapabilir. (CMK m. 117/1)  Diğer taraftan; bu kişilerde aramanın yapılması, aranılan kişinin veya suçun delillerinin belirtilen yerlerde bulunduğunun kabul edilebilmesine olanak sağlayan olayların varlığına bağlıdır. (CMK m. 117/2) Bu sınırlama; şu yerler hakkında geçerli değildir: (CMK m. 117/3)

1. Şüphelinin veya sanığın bulunduğu yerler
2. Şüphelinin veya sanığın İzlendiği sırada girdiği yerler

 

Zamana İlişkin Şartların Varlığı

Arama, kural olarak; gündüz yapılmalıdır. Ayrıca; yetkililer, gündüz başlayan aramayı her koşulda gece sürdürülebilirler. Ancak; yetkililer  konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde aramayı yapamaz. Bu durumunun istisnasını, gece araması oluşturur.

 

Yere İlişkin Şartların Varlığı

Belli yerlerdeki aramaları; kanun koyucu, mevzuatta özel olarak ve açık bir şekilde düzenlemiştir. Bu yerler arasında şunlar sayılabilir:

1. Kişi üstü
2. Konut
3. İşyeri
4. Araç
5. Eşya (kişinin konutu, işyeri ve aracı dışında kalan eşyalarda)

 

Arama Kararı ve Emri Nedir?

Arama kararı ve arama emri, arama için gerekli olan resmi belgelerdir. Zira, her ikisini de, kolluk görevlileri yerine getirir. Diğer taraftan; aramaya konu kişinin belgelerini ve kâğıtlarını Cumhuriyet savcısı ve hakim inceler. (CMK m. 122) Eğer inceleme sonucunda; soruşturma veya kovuşturma konusu suça ilişkin olmayan belge veya kâğıtları varsa, yetkililer ilgilisine geri verir. (CMK m. 122/3)

Fakat, arama kararı ve emri arasında, bazı önemli farklar da vardır.

 

Arama Kararı Nedir?

Şu amaçlarla yapılan araştırma faaliyetine ilişkin hakimin verdiği karara, arama kararı denir: (CMK m. 119)

1. Suç işlenmesinin önlenmesi
2. Bir suçun ve failinin ortaya çıkartılması
3. Suç kanıtları ile müsadereye tabi eşyaların ele geçirilmesi

 

Ayrıca; yetkililer istisnai haller dışında konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama kararıyla işlem yapar. (CMK m. 119)

 

Arama Emri Nedir?

Arama emri, arama kararının gecikmesinde sakınca bulunan hallerde arama için gereken resmi belgedir. Kural olarak; arama emrini, yazılı olarak Cumhuriyet savcı verir. (CMK m. 119) Ancak; Cumhuriyet savcısına ulaşılamayan hallerde, kolluk amiri yazılı olarak arama emri verir. (CMK m. 119) Ayrıca; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama Cumhuriyet savcısının arama emri ile yapılır.

Diğer taraftan; yetkililer kolluk amirinin yazılı emri ile yerine getirilen aramanın sonuçlarını, derhal Cumhuriyet savcısına bildirir. (CMK m. 119/1)

 

Arama Kararı veya Emrinin İçeriğinde Hangi Hususlar Yer Alır?

Arama kararı ve emrinin içeriğinde şu hususlar yer alır: (CMK m. 119/2 ve Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m. 7)

1. Aramanın konusunu oluşturan fiil
2. Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yer adres ya da eşya
3. Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi
4. Aranılacak eşyanın elde edilmesi halinde el konulup konulamayacağı

 

Aramada Olması Gereken Kişiler Kimlerdir?

Bazı aramalarda hazır bulunması zorunlu olan kişiler vardır. Eğer; hazır bulunması zorunlu olan kişiler aramalarda bulunmazsa, elde edilen deliller hukuka aykırı olur. Zira; hâkimin sadece hukukun izin verdiği yöntemlerle elde edilen delilleri dikkate alması mümkündür. (CMK m. 217) Böylece; mahkeme hukuka uygun elde edilmeyen delilleri, ispat aracı olarak kabul edemez ve hükme esas alamaz. Sonuç olarak, mahkeme hukuka aykırı olarak elde edilen delilleri reddeder. (CMK m. 206/2-a)

 

Konut, İşyeri ve Diğer Kapalı Yerlerdeki Aramalarda Olması Gerekenler Kimlerdir?

Arama kararı ile konut, işyeri ve diğer kapalı yerdeki aramada Cumhuriyet savcısı aramada olmalıdır.

 

Cumhuriyet Savcısı Olmadan Yapılan Aramalarda Olması Gerekenler Kimlerdir?

Cumhuriyet savcısı olmadan konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde yapılan aramalarda, aramanın hukuka uygun ve şeffaf bir şekilde gerçekleşmesi için bazı kişilerin olması gerekir. Bu kişilerin ise, şu kişiler olması mümkündür: (CMK m. 119/4)

• O yer ihtiyar heyetinden iki kişi
• Komşulardan iki kişi

 

Eşyanın Zilyedinin veya Yer Sahibinin Olmaması Halinde Olması Gerekenler Kimlerdir?

Aramada eşyanın zilyedinin veya yerin sahibinin ilgili yerde yoksa, yetkililerin aramayı  aşağıdaki kişiler ile yapması mümkündür: (CMK m. 120/1)

• Eşyanın zilyedinin veya yer sahibinin temsilcisi
• Eşyanın zilyedin veya yer sahibinin ayırt etme gücüne sahip hısımlarından biri

Bu kimseler de yoksa;  aramada yetkililer, ilgi kişinin kendisiyle birlikte oturan bir kişiyi veya komşuyu hazır etmelidir. (CMK m. 120/1)

 

Askeri Mahal Aramasında Hazır Olması Gereken Kişiler Kimlerdir?

Askeri mahallerde yapılan aramalarda Cumhuriyet savcısı katılır. (CMK m. 119/5) Ayrıca; Cumhuriyet savcısının talebiyle askeri makamlar da, katılmalıdır. (CMK m. 119/5)

 

Avukat Bürosu Aramasında Hazır Olması Gereken Kişiler Kimlerdir?

Kişinin avukatının aramada olmasında bir engel yoktur. Bu sebeple; yetkililer kişinin avukatının aramada olmasına engel olamaz. (CMK m. 120/3) Avukat bürolarında yapılan aramada hazır olması gereken kimseler şunlardır: (CMK m.130/1)

1. Baro başkanı
2. Avukatı temsil eden bir avukat

 

Arama Emri veya Kararı Olmadan Arama Yapılabilir mi?

Kanun koyucu; arama emri veya kararı olmadan yetkililerin aramayı yapabileceği halleri, mevzuat ile belirlemiştir. (Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m. 8) Buna göre, yetkililer şu hâllerde ayrıca bir arama emri ya da kararı aramaz: (Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m. 8/1 ve 2)

 

Tutuklama Kararında/Yakalama Emrinde/Zorla Getirme Kararında Arama

Yetkililer bu nitelikteki bir kişiyi yakalandığında; kişinin üstündeki arama için, bir arama kararı ve emri aramaz. Ayrıca; yetkililer kişinin yakalanması için şu yerdeki aramalarda da bir arama emri ya da kararı aramaz:

1. Kişinin konutunda
2. Kişinin işyerinde
3. Kişinin yerleşim yerinde
4. Bu yerlerin eklentilerinde
5. Kişinin aracında

 

Kaçağın Aranması

Kaçağın yakalandığında veya yakalanması amacıyla, o kişi hakkında gıyabi tutuklama kararı verilir. Ancak; yetkililer kaçağa ait şuralardaki aramalarda, bir arama emri ya da kararı aramaz.

1. Kişinin üstündeki
2. Kişinin konutundaki
3. Kişinin işyerindeki
4. Kişinin yerleşim yerindeki
5. Bu yerlerin eklentilerindeki
6. Kişinin aracındaki

 

Yakalamada Arama

Hâkim kararı veya Cumhuriyet savcısının arama emri ile veya kolluk tarafından doğrudan yakalanan kişinin şu kişilere zarar vermesini  önlemek için yapılan kaba üst aramasında, bir arama emri ya da kararı aranmaz:

1. Kişinin kendisine
2. Başkalarına
3. Yakalama işlemini yapan kolluk görevlilerine

 

Gözaltında Arama

Gözaltına alınan kişiyi; yetkililer nezarethaneye koymadan önceki üst aramasında, bir arama emri ya da kararı aramaz.

 

Suçüstü Halinde ve Failin Takibinde Arama

Herhangi bir sebeple hukuka uygun şekilde yakalandıktan sonra kolluk güçlerinin elinden kaçmakta olan kişilerin veya işlenmekte olan veya henüz işlenmiş olan veya pek az önce işlendiğini gösteren belirtilerin olduğu suçun failinin Bu kişilerin yakalanması amacıyla takibi sırasında girdikleri araç, bina ve eklentilerinde yakalanması amacıyla yapılacak aramalarda, bir arama emri ya da kararı aranmaz.

 

Gümrük Salonları ve Gümrük Kapılarında Arama

Kaçakçılıkla mücadele kapsamında; gümrük salonları ve gümrük kapılarında kaçak eşya sakladığından kuşkulanılan kişilerin üstleri, eşyaları, yükleri ve araçlarının gümrük kontrolü amacıyla gümrük görevlilerince aranmasında, (Kaçakçılıkla Mücadele Kanununu m. 9/2)

 

Yasak Olan Gümrük Bölgesinde Arama

Kaçakçılıkla mücadele kapsamında, gümrük bölgesine mevzuat gereğince belirlenen kapı ve yollardan başka yerlerden girilmesi, çıkılması ve geçilmesi yasaktır. Bu bölgede rastlanacak kişi ve her nevi taşıma araçları yetkili memurlar tarafından durdurulabilir. (Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun m. 9/3) Yetkili memurlar tarafından durdurulan kişilerin üstleri, eşyaları, yükleri ile varsa taşıma araçları arama kararı veya emri aranmaksızın aranabilir. (Kaçakçılıkla Mücadele Kanununun m. 9/3)

 

Hukuka Uygunluk Sebepleri ve Suçüstü Halinde Arama

Şu hallerdeki aramalarda yetkililer, arama kararı veya emri aramaz.

1. Kanun hükmünü ve âmirin emrini yerine getirme halinde (Türk Ceza Kanunu m. 24)
2. Meşru savunma ve zorunluluk hâlinde (Türk Ceza Kanunu m. 25)
3. Hakkın kullanılması ve ilgilinin rızası halinde (Türk Ceza Kanunu m. 26)
4. Diğer kanunların öngördüğü hukuka uygunluk sebepleri halinde
5. Suçüstü hâlinde
6. Toplum/kişiler bakımından hayati tehlikeyi ortadan kaldırmak amacıyla veya kapalı yerlerden gelen yardım çağrıları üzerine, konut, işyeri ve yerleşim yeri ile eklentilerine girme halinde

 

Polisin Tehlikenin Önlenmesi veya Bertaraf Edilmesi Amacıyla Güvenliğini Sağladığı Bina ve Tesislerde Arama

Polis, tehlikeyi önlenmek veya sona erdirmek için güvenliğini sağladığı bina ve tesislere gelenleri herhangi bir emir veya karar olmadan; üstünde, aracında ve eşyasında teknik cihazlarla, gerektiğinde el ile kontrol ve  arama yapabilir. (PVSK m.9/7)

 

Devletçe Kamu Hizmetine Özgülenmiş Bina ve Her Türlü Tesislere Giriş ve Çıkışın Belirli Kurallara Tâbi Tutulduğu Yerlerde Arama

Devletçe kamu hizmetine özgülenmiş bina ve her türlü tesislere giriş ve çıkışın belirli kurallara tâbi tutulduğu hâllerde, söz konusu tesislere girenlerin üstlerinde veya üzerlerinde eşyada veya araçlarında arama kararı olmadan aramayı yapılabilir. (Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m. 25)

 

Sivil Hava Meydanlarında, Limanlarda ve Sınır Kapılarında Arama

Sivil hava meydanlarında, limanlarda ve sınır kapılarındaki aramalarda; arama kararına gerek yoktur. Bu yerlerde yetkililer, şu yerlerde ve kişilerde arama kararı veya emri aramaz. (İl İdaresi Kanunu m. ek-1)

1. Bina
2. Uçak
3. Gemi
4. Her türlü deniz ve kara taşıtları
5. Giren çıkan yolcular (X-ray cihazından geçirilerek)
6. Buralarda görevli kamu ve özel kuruluşlar personeli ve personelin üstleri, araçları ve eşyalarında

 

Olağanüstü Hal Kapsamında Arama

Kişilerin üstünün, eşyalarının olağanüstü hal valisinin emriyle aranmasında adli makamlardan alınmış bir arama kararının varlığı aranmaz. (Olağanüstü Hal Kanunu m. 11)

 

Sıkıyönetim Kapsamında Arama

Yetkililer, sıkıyönetimin ilanıyla sıkıyönetim komutanının emriyle aramayı yapabilir. (Sıkıyönetim Kanunu m. 3)

1. Konutlarda
2. Derneklerde
3. Siyasi partilerde
4. Sendikalarda
5. Kulüplerde
6. İşyerlerinde
7. Özel ve tüzel kişiliklere ait müesseselerde
8. Bunlara ait eklentilerde
9. Kapalı ve açık her türlü yerde

 

Ayrıca; yetkililer kanunların koruma altına aldığı kişileri (milletvekilleri, hakimler, savcılar vb.) de arama emri olmadan arayabilir. Diğer taraftan; yetkililer kişilerin üzerleri ve eşyaları da arama emri olmadan arayabilir. Son olarak; yetkililer mektupları, telgrafları ve sair gönderileri de arama emri olmadan açabilir ve inceleyebilir.

 

Seçim Kapsamında Arama

Görevli kolluk, silah taşıdığından şüphelenilen kişilerin üstlerini ve eşyalarını ararken, ayrıca bir arama emri ya da kararı gerekmez. (Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun m. 79)

 

Arama Çeşitleri Nelerdir?

Mevzuatta kanun koyucu, aramayı sınıflandırmış ve bazılarını özel olarak düzenlemiştir. Bunlar arasında şunlar sayılabilir:

 

Önleme Araması Nedir?

Önleme araması polisin, tehlikenin veya suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş karar veya emirle kişilerin üstlerini, araçlarını, özel kağıtlarını veya eşyalarını araması işlemidir. (PVSK m. 9) Ayrıca, polis bu amaçla usulüne göre verilmiş sulh ceza hâkiminin kararı ile kişilerin üstlerini arar. (PVSK m. 9) Ancak; polis gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mülkî âmirin verdiği yazılı emir ile, kişilerin üstlerini arar. (PVSK m. 9) Diğer taraftan; polis alınması gereken tedbirleri alarak, suç delillerini  mevzuata hükümlerine göre korumak için gerekli işlemleri yapar. (PVSK m. 9)

 

Önleme Araması Kararında veya Emrinde Hangi Hususlar Yer Alır?

Önleme araması kararında veya emrinde, şu hususlar yer alır:

1. Aramanın konusu
2. Aramanın sebebi
3. Aramanın kapsamı
4. Aramanın yapılacağı yer
5. Aramanın yapılacağı zaman
6. Aramanın geçerli olacağı süre

 

Nerede Önleme Araması Yapılabilir?

Yetkililer, gecikmesinde sakınca bulunan halin var sayıldığı yerlerde önleme araması yapabilir. Mevzuat şu yerlerde gecikmesinde sakınca olan halin var olduğunu kabul eder: (PVSK m. 9)

1. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamına giren toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin yapıldığı yerde veya yakın çevresinde
2. Özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları veya sendikaların genel kurul toplantılarının yapıldığı yerin yakın çevresinde
3. Halkın topluca bulunduğu veya toplanabileceği yerlerde
4. Eğitim ve öğretim özgürlüğünün sağlanması için her derecedeki eğitim ve öğretim kurumlarının idarecilerinin talebiyle ve 20/2-a’ya göre koşula uygun olarak girilecek yüksek öğretim kurumlarının içinde, bunların yakın çevreleri ile giriş ve çıkışları
5. Umumi veya umuma açık yerlerde
6. Her türlü toplu taşıma araçlarında
7. Seyreden taşıtlarda
8. Spor karşılaşması, konser, festival, miting, toplantı ve gösteri yürüyüşünün düzenlendiği veya aniden toplulukların oluştuğu durumlar

 

Diğer taraftan; polis, tehlikeyi önlemek veya ortadan kaldırmak için güvenliğini sağladığı bina ve tesislere gelen kişilerin üstünü, aracını ve eşyasını teknik cihazlarla arayabilir. Ayrıca; polis gerektiğinde, el ile kontrol etmeyi ve aramayı sulh ceza hâkiminin veya mülki amirinin kararı olmadan yapabilir. Ancak; konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan işyerleri ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz.

 

Gece Araması Nedir?

Kanun koyucu, gece aramasını mevzuatta düzenlemiştir. (CMK m. 118) Yetkililer, konutta, işyerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapamaz. Fakat; yetkililerin şu hallerde konutta, işyerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vakti arama yapması mümkündür.

1. Suçüstü halinde
2. Gecikmesinde sakınca bulunan halde
3. Yakalanma veya gözaltı halinde firar eden kişiyi veya tutukluyu ya da hükümlüyü tekrar yakalamak amacıyla

 

Avukatın Aranması Nedir?

Avukat bürolarındaki aramayı kanun koyucu, mevzuatta ayrıca düzenlemiştir. (CMK m.130) Bu bağlamda; yetkililer avukat bürolarındaki aramayı mahkeme kararı olmadan yapabilir. Ayrıca; yetkililer aramayı kararda belirtilen konuya ilişkin olarak, Cumhuriyet savcısının denetiminde gerçekleştirir. Bununla birlikte, aramada baro başkanı veya avukatı temsil eden bir avukat hazır bulunur. (CMK m. 130) Ama ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren bir suçtan dolayı suçüstü hali dışında yetkililer, avukatın üstünü arayamaz. (Avukatlık Kanunu m. 58/1)

 

Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama Nedir?

Kanun koyucu; bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerindeki aramada belirli şartlar koymuştur: (CMK m.134)

1. Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturma olmalı
2. Somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı olmalı
3. Başka surette delil etme imkânın olmamalı
4. Şüphelinin kullandığı bilgisayar olmalı

 

Bu durumlarda, hâkim veya gecikmesinde sakınca olan hallerde Cumhuriyet savcısı aramaya karar verir. Ayrıca Cumhuriyet savcısı, verdiği kararları 24 saat içinde hâkimin onayına sunar  ve hâkim de kararını en geç 24 saat içinde verir. Sürenin dolması veya hâkimin kararının aksi yönde olması durumunda arama sonucunda çıkarılan kopyaları ve çözdükleri metinleri yetkililer hemen imha eder.

 

Yetkililer Hangi Hallerde Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama Yapar?

Yetkililerin bilgisayara, bilgisayar programlarına ve bilgisayar kütüklerine şu hallerde el koyması mümkündür: (CMK m.130/2)

1. Şifreyi çözmek
2. Gerekli kopyaları almak
3. Gizli bilgilere erişmek

 

Cihazın iade edilebilmesi için, şifrenin çözülmesi ve gerekli kopyaların alınması yeterlidir. Böylece; yetkililer cihazı gecikme olmadan iade edebilir.

 

Üst Araması Nedir?

Adli ve önleme aramalarında olduğu gibi yetkililerin kişilerin üstlerini araması mümkündür. Bu bağlamda, üst aramasının şartları ise şunlardır:

1. Kişinin kanunlara göre izin verilmeyecek bir şeyi taşıdığına dair makul şüphe varsa
2. Aramanın amacına başka türlü ulaşılamıyorsa

 

Üst Araması Nasıl Yapılır?

Kanun koyucu üst aramasının nasıl yapılacağın mevzuatta düzenlemiştir. (Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m. 28) Bu yüzden, yetkililer üst araması belli kurallara bağlı kalmalıdır. Aksi takdirde, hukuka aykırılık söz konusu olup elde edilen deliller kullanılamaz.

Ayrıca, Yargıtay kararlarında da belirtildiği üzere kişi mevzuattaki tedbirlerin kapsamına kaba üst araması yapılması dâhildir. (CMK m.90/4) Bunun için ayrıca karar alınmasına gerek yoktur. Ayrıca, yetkililerin bu işlemleri gece aramasında da uygulaması mümkündür.

• Güvenlik Tedbiri Alma
• Kimlik Gösterme
• Sebebin Bildirilmesi
• Arayan ve Aranan Kişilerin Cinsiyetinin Aynı Olması
• Görsel Gizliliği Sağlama
• Utanma Duygusuna Saygı
• Giysilerin Çıkarılması
• Bedene Dokunulmaması
• Aramanın Sona Ermesi
• Sonuçların Belgelenmesi

 

 

Sonuç

Sonuç olarak, arama hususunda şu çıkarımları yapmak mümkündür:

1. Adli ve önleme aramalarında bazı durumlar dışında hâkim kararı gerekir. Avukat bürolarında aramada her durumda mahkeme kararı gerekir.
2. Kanunlarda ve Yargıtay kararlarında belirtilen istisnalar dışında, yetkililer karar veya emir olmadan aramayı yapamaz.
3. Yetkililerin; konutlarda, işyerlerinde ve diğer kapalı alanlarda aramayı yapması mümkündür. Ayrıca; yetkililerin bu aramayı, günün her saati ve her durumda da yapması mümkündür.
4. Aramada hazır bulundurulması gereken kişiler hazır bulundurulmazsa arama hukuka aykırı hale gelir.
5. Yetkililer, adli arama kararı gereken durumlarda; önleme araması kararıyla aramayı yapamaz. Zira bu işlem hukuka aykırıdır.

 

Arama ile İlgili Yargıtay Kararları

Yargıtay’ın bu konuda pek çok kararı mevcuttur. Bu kapsamda; bazı kararlar aşağıdaki gibidir.

 

Aramada Hazır Bulunması Gereken Kişilerin Bulunması Hakkında Yargıtay Kararı

Yargıtay CGK., 2016/18-1146 E., 2020/68 K. sayılı kararı;

“5271 sayılı CMK’nın 119/4. maddesinin “Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulur” açık, amir hükmüne aykırı olarak aramanın, o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi hazır bulundurulmaksızın yapılması nedeniyle icrası bakımından hukuka aykırı olduğu ve bu arama işlemi sırasında ele geçirilen delillerin de hukuka aykırı yöntemle elde edilmiş olduğu, 5271 sayılı CMK’nın 217. maddesinde hâkimin ancak hukukun izin verdiği yöntemlerle elde edilen delilleri dikkate alabileceğinin hüküm altına alındığı, anılan Kanun’un 206. maddesinin 2. fıkrasının (a) bendinde de ortaya konulmak istenen delilin kanuna aykırı olarak elde edilmiş olması hâlinde reddolunacağının ifade edilerek hukuka uygun elde edilmeyen delillerin ispat aracı olarak kabul edilmeyeceği ve hükme esas alınmayacağının açıklandığı hususları karşısında arama işleminin ve bu işlem sonucunda elde edilen ve Yerel Mahkemece mahkûmiyet hükmüne esas alınan delillerin de “hukuka aykırı olarak elde edilmiş delil” olduklarının kabulü gerekir.” şeklindedir.

 

Arama Emri ve Kararı Olmadan Arama Yapılabilen Haller Hakkında Yargıtay Kararı

Yargıtay 19. CD., 2019/34209 E., 2020/6505 K. sayılı kararı;

“…Her ne kadar arama kararı olmadığından bahisle sanığın beraatine karar” verilmiş ise de; Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinin 8/2. maddesinin (f)”fıkrasında yer alan “Karar alınmadan yapılacak arama” başlığıyla yer alan “5237”sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 24’üncü maddesindeki Kanun’un hükmü ve âmirin” emrini yerine getirme, 25’inci maddesindeki meşru savunma ve zorunluluk hâli ve”26’ncı maddesindeki hakkın kullanılması ve ilgilinin rızası ile diğer kanunların” öngördüğü hukuka uygunluk sebepleri ve suçüstü hâlinde yapılan aramalarda,
toplum için veya kişiler bakımından hayatî tehlikeyi ortadan kaldırmak amacıyla veya kapalı yerlerden gelen yardım çağrılan üzerine, konut, işyeri ve yerleşim yeri ile eklentilerine girmek için. düzenleme ve sanığın 05.04.2013 tarihli kolluk ifadesi ve olay tutanağında gümrük kaçağı sigaraları adını bilmediği bir şahıstan satın aldığını, Ulus semtinde satmak için taksi beklerken polislerin geldiğini ve kendi rızası ile kolileri açıp içerisinde gümrük kaçağı sigaraları gösterdiği, bu sebeple suçüstü yakalandığından ayrıca bir arama emri ya da arama kararı alınmasına gerek bulunmadığı, suçun delili ve konusunu oluşturan gümrük kaçağı sigaraların ele geçirilip muhafaza altına alınmasının hukuka uygun olduğu, dosya kapsamından hukuka aykırı yasak delilden söz edilemeyeceğinin anlaşılması ve ele geçen sigaraların ticari miktar ve mahiyette olması karşısında sanığın mahkumiyetine karar vermek gerektiği gözetilmeksizin yazılı şekilde beraatine karar verilmesi…” şeklindedir.

 

Önleme Araması Hakkında Yargıtay Kararı

Yargıtay 7. CD., 2022/8455 E., 2022/16721 K. sayılı kararı;

“…Olay tarihinde, kolluk görevlilerince istihbari çalışmalar sonucu gümrük kaçağı sigara taşıdığı şüphesiyle … plakalı nakil aracının, oluşturulan uygulama noktasında durdurularak Digor Sulh Ceza Mahkemesi’nin 2013/133 Değişik iş numarasında kayıtlı önleme araması kararı uyarınca arandığı ve kasa kısmında 5480 paket gümrük kaçağı sigaranın ele geçirilmesi şeklinde gerçekleşen olayda; usulüne uygun önleme araması kararı gereğince, yapılan arama neticesinde ele geçirilen sigaraların hukuka uygun delil niteliğinde olduğu gözetilerek sanığın mahkumiyeti yerine yazılı gerekçeyle beraatine karar verilmesi, Bozmayı gerektirmiş…” şeklindedir.

 

Yargıtay 10. CD., 2015/4829 E., 2015/33161 K. sayılı kararı;

“Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 2013/610-2014/512, 2013/841-2014/513 ve 2014/166-514 sayılı kararlarında da belirtildiği üzere; adlî arama kararı gerektiren bir olayda önleme araması kararına dayanılarak ya da koşullarına uygun olmayan arama kararı üzerine yapılan arama hukuka aykırıdır. Böyle bir arama sonucu bulunan deliller ya da suçun maddi konusu “hukuka aykırı yöntemlerle elde edilmiş” olacağından, Anayasa’nın 38. maddesinin 6. fıkrası ile CMK’nın 206. maddesinin 2. fıkrasının (a) bendi, 217. maddesinin 2. fıkrası, 230. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendi ve 289. maddesinin 1. fıkrasının (i) bendi uyarınca hükme esas alınamaz. Somut olayda, sanığın uyuşturucu madde sattığı ileri sürülen G..’ın aracında CMK’nın 116, 117 ve 119. maddelerine uygun şekilde “adlî arama kararı” alınmadan, “önleme araması kararına” dayanılarak araçta arama yapılması hukuka aykırıdır. Bu arama sonucu bulunan uyuşturucu madde ise hem “suçun “maddî konusu” hem de “suçun delili” olup hukuka aykırı yöntemle elde edilmiştir.” şeklindedir.

 

Yargıtay 10. CD., 2021/9227 E., 2022/10284 K. sayılı kararı;

“…Dosya kapsamına göre; 26/02/2014 tarihinde İl Merkez Jandarma Komutanlığına gelerek kimliğinin gizli tutulmasını isteyen şahsın, saat 16:00- 24:00 arasında Kolbaşı mezrasında … plakalı araçla uyuşturucu madde sevkiyatı yapılacağına dair ihbar üzerine, söz konusu aracın saat 16:30 sıralarında Kolbaşı Köyü çöplüğünün bulunduğu mevkide durdurulduğu ve Batman 2. Sulh Ceza Mahkemesinin 16/01/2014 tarihli ve 2014/208 D. İş numaralı önleme araması kararına istinaden yapılan aramada aracın sağ ön yolcu koltuğu önündeki paspas üzerinde bulunan çuvalın içerisinde suça konu esrar maddesinin ele geçirildiği olayda, Kolluk görevlilerine yapılan ihbarda sadece araç plakası verilmiş, aracın içindeki kişilerin kimlik bilgilerine dair bilgi verilmemiş olması, ihbar ile aracın durdurulduğu süre içerisinde de araç içerisindekilerin kimlik bilgilerinin tespit edilememiş olması, Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun adli arama kararı için araç plakasının yeterli olmayıp içindeki şahısların kimlik bilgilerinin de gerekli olacağı, sadece araç plakası ile yapılan ihbar ya da istihbari bilgiye dayanan tespitlerdeönleme araması kararı ile de arama yapılabileceği yönündeki kararı nazara alındığında kolluk tarafından yukarıda belirtilen arama kararına istinaden yapılan arama işleminin hukuka uygun olup buna göre mahkemesince esasa ilişkin değerlendirme yapılması gerekirken arama işleminin hukuka uygun olmadığı gerekçesiyle beraat kararı verilmesi, Kanuna aykırı, Cumhuriyet savcısının temyiz itirazları bu nedenle yerinde olduğundan, diğer yönleri incelenmeksizin hükümlerin BOZULMASINA, 13/10/2022 tarihinde oy birliği ile karar verildi.” şeklindedir.

 

Gece Araması Hakkında Yargıtay Kararı

Yargıtay 7. CD., 2015/691 E., 2016/1760 K. sayılı kararı;

“…Sanığa ait iş yerinde gece usulüne uygun verilmiş arama kararı olmaksızın yapılan incelemede suça konu içkilerin, kapalı dolapta ele geçirilmiş olması karşısında hukuka aykırı elde edilmiş delille mahkumiyet kararı verilemeyeceğinden…” şeklindedir.

 

Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama Hakkında Yargıtay Kararı

Yargıtay 19. CD., 2019/30045 E., 2020/2782 K. sayılı kararı;

“…Bu açıklamalar ışığında; dava konusu somut olayda, İstanbul 14. Sulh Ceza Mahkemesi’nin 02.05.2013 tarih, 2013/327 D. İş sayılı kararında, CMK’nin 116. ve 119. maddeleri uyarınca sanığın yetkilisi olduğu iş yerinde arama yapılmasına karar verilmesine karşın, aynı işyerinde bulunan bilgisayarlar üzerinde arama yapılabilmesine olanak tanıyan CMK’nin 134. maddesine göre verilmiş bir arama kararı bulunmadığı anlaşılmakla, iş yerinde bulunan bilgisayarlar üzerinde yapılan arama sonucunda ele geçen lisanssız yazılımların hukuka aykırı delil niteliğinde olması nedeniyle hükme esas alınamayacağı ve atılı suçlamayı kabul etmeyen sanık hakkında hukuka aykırı şeklinde elde edilmiş bu delil dışında mahkumiyetine yeterli başkaca bir delil de bulunmadığı gözetilmeden, beraati yerine yazılı şekilde mahkumiyetine karar verilmesi…” şeklindedir.

 

Üst Araması Hakkında Yargıtay Kararı

Yargıtay 10. CD., 2016/2227 E., 2019/723 K. sayılı kararı;

“…Ceza Genel Kurulunun 25/09/2018 tarihli 2016/9-569 esas ve 2018/376 sayılı kararında ”yakalama ve yakalanan kişi hakkında yapılacak işlemleri düzenleyen CMK’nın 90/4. maddesi gereğince, kolluk yakaladığı kişinin kaçmasını, kendisine ya da başkalarına zarar vermesini engelleyecek tedbirleri almalıdır. Bu bağlamda kişinin yakalanmasından sonra tedbir olarak kaba üst araması yapılabilir. Ayrıca karar alınmasına gerek olmayan bu arama işlemi, en kısa zamanda ve dikkatli bir biçimde elle yoklama şeklinde yapılmalıdır. Bu şekilde yapılan işlem diğer bir anlatımla yoklama bir arama değildir. Bu nedenle arama prosedürüne uyulmasına da gerek bulunmamaktadır.” şeklinde belirtildiği, somut olayda hakkında uyuşturucu madde ticareti yapma suçundan yürütülmekte olan başka bir soruşturma nedeniyle yakalanıp ifadesinin alınması istenen sanığın olay günü cadde üzerinde yakalanıp darp cebir raporu alınmak üzere devlet hastanesine götürüldüğünde ifadesi alındıktan sonra serbest bırakılacağını bilmesine rağmen telaşlı olduğunun gözlemlenmesi üzerine yapılan kaba üst aramasında montunun cebinde 2 adet hap, pantalonunun içinde ise 30 paket halinde suç konusu eroin ele geçirildiğinin anlaşılması karşısında ayrıca adli arama kararı alınmasına gerek bulunmayan olayda suçun delili ve konusunu oluşturan suç konusu maddelerin ele geçirilip muhafaza altına alınmasının hukuka uygun olduğu ve hukuka aykırı bir delilden söz edilemeyeceğinden… Bunlara ek olarak kolluk kuvveti adli ve önleme aramaları yönetmeliği m.27’ye göre durdurduğu kişinin üzerinde yoklama suretiyle kontrol yapabilir. şeklindedir.

 

Yargıtay 10. CD., 2020/2942 E., 2021/13282 K. sayılı kararı;

“…19.08.2018 tarihli olay tutanağına göre sanığın ismi, eşgali, beraberindeki temyiz dışı sanık …’nin ismi, eşgali, … plakalı araçla ilgili bilgileri verilerek uyuşturucu madde satışı yaptıklarına ilişkin ihbar yapıldığı, bunun üzerine yapılan çalışmada … plakalı aracın yakalandığı, sanığın ve temyiz dışı sanık …’nin de içinde bulunduğu araç durdurulduğunda, haklarında somut suç şüphesi
oluştuktan sonra adli arama kararı ya da yazılı arama emri bulunmadığı aşamada sanığın iç çamaşırına saklamış olduğu kaba üst araması ile bulunamayacak bir yerde uyuşturucu maddelerin ele geçirildiği, yazılı adli arama emri ya da arama kararını gerektiren bu olayda adli arama kararı ya da yazılı arama emri bulunmaksızın yapılan aramanın hukuka aykırı olduğu, hukuka aykırı arama sonucu ele geçirilen uyuşturucu maddelerin “suçun maddi konusu” ve “suçun delili” olarak hükme esas alınamayacağı gözetilerek…” şeklindedir.

 

Stj. Av. Ozan Sancar

İlgili Makaleler:

Ceza Hukuku

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Kararı

Kasten Yaralama Suçu

Nitelikli Dolandırıcılık Suçu

Cinsel Taciz Suçu ve Cezası

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ByLock Kararı

Anayasa Mahkemesi Basit Yargılama Usulü İptal Kararı

Uluslararası Ceza Hukuku Açısından İsrail-Filistin Savaşı

Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali

Uzlaşma Sonrası Tazminat Davası Açılamaması İptal Kararı

Tefecilik Suçu ve Cezası

Etkin Soruşturma ve Yaşam Hakkı

HAGB Uygulamasını İptal Eden AYM Kararı

Örgüt Üyesi Olmaksızın Örgüt Adına Suç İşleme: İptal Kararı

Hücre Kararı: AİHM İlerde ve Diğerleri/Türkiye Kararı

İnternet Yayını Yasaklarına İlişkin AYM İptal Kararı

Gözaltı ve Gözaltından Doğan Hususlar

Yakalama ve Yakalamadan Doğan Hususlar