HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılma Kararı), mahkemenin sanık hakkında hükmettiği cezanın belli bir süre sonuç doğurmamasıdır. Ayrıca; HAGB ceza yargılamasında da çokça karşılaşılan bir uygulama olup, 2005 yılında CMK (Ceza Muhakemesi Kanunu) ile yürürlüğe girmiştir. Ancak; AYM’nin iptal kararı ile, HAGB‘ye ilişkin hükmü yürürlükten kaldırdı. Bu sebeple; bu yazımızda, HAGB’yi AYM’nin iptal kararını sonuçları ile inceleyeceğiz.
AYM HAGB İptal Kararı
AYM, 01.06.2023 tarihli E.2022/120 ve K. 2023/107 kararı ile HAGB’yi Anayasa madde 13, 17, 35 ve 36’da düzenlenen güvencelere aykırı bularak esastan iptal kararı verdi.
AYM Neden HAGB’ye İlişkin İptal Kararı Verdi?
Kararı incelediğimizde; AYM’nin HAGB’ye ilişkin iptal kararının gerekçelerini üç başlık altında toplayabiliriz:
- Mağdurlar için yeterli giderim sağlamaması,
- Faillerin cezadan muafına sebep olması,
- Devletin kişilerin maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme yükümlülüğüne engel olması,
Mağdurlar için Yeterli Giderim Sağlamaması
AYM’ e göre, HAGB, müsadere işlemleri yönünden de bazı eksik düzenlemeler içerir. Çünkü; hükmün geriye bırakılması kararıyla, müsadere işlemlerinin hangi aşamada infaz edileceğine ilişkin açık bir düzenleme yoktur. Mülkiyet hakkına müsadere yoluyla yapılan sınırlamaya ilişkin istinaf kanun yoluna başvuru imkânının askıya alınmıştır. Bu sebeple; HAGB kararı ile müsadere kararının infazına yol açabilecek şekilde infaz zamanında belirsizliğin olduğu görülmüştür. AYM, yeterli güvencelerin sağlanmadığını dikkate alarak, kuralın maliklere aşırı bir külfet yüklediği sonucuna varmıştır.
Diğer yandan; kişi hakkında verilen HAGB kararı, ceza niteliğinde değildir. Sadece kişiyi ceza tehdidi altında bırakır. AYM, daha önceki birçok kararında, kötü muamele iddiaları HAGB kurumunun uygulanmasının sanığın infaz edilebilir bir ceza almaması sonucunu doğurmaz. Bu sebeple; AYM’e göre HAGB ile, mağdurun muvafakati ya da mağdur açısından manevi bir telafinin sağlanması da aranmaz. AYM, HAGB’nin ceza tehdidi niteliğini ve daha önceki değerlendirmelerini de dikkate alarak, mağdur açısından yeterli ve etkili bir giderim sağlamadığını belirtti.
AYM’nin başka bir değerlendirmesi de failin kamu görevlisi olduğu durumlara ilişkindir. Failin kamu görevlisi olduğu durumlarda hukuka aykırı ve son derece ciddi bir fiil hiçbir şekilde hoş görülemez. Bu bağlamda; işkence veya kötü muamele gerçekleştirdiği açık olan kamu görevlisini fiilî olarak cezasız bırakmak Anaysa madde 17’e aykırıdır. Çünkü; HAGB kurumunun kamu görevlisinin görevi sebebiyle işlediği ve Anayasa madde 17 anlamında işkence, eziyet ve kötü muamele kabul edilen suçlar bakımından uygulanmayacağına dair yasal düzenlemenin bulunmadığı görülmüştür. Ceza mahkemelerinin uygulamaları da bu sorunu çözememiştir. Bu tablo, Anayasa’nın devletin faillere fiilleriyle orantılı cezalar verme ve mağdurlar açısından uygun giderimin sağlanması yükümlülüğü ile bağdaşmaz.
Faillerin Cezadan Muafına Sebep Olması
HAGB kararı, sadece kişiyi ceza tehdidi altında bırakır. Ancak, AYM önceki birçok kararı, kötü muamele iddialarıyla ilgili durumlarda HAGB’nin, sanığın infaz edilebilir bir ceza almaması sonucunu doğurduğunu ortaya koymuştur. Bu kararlar, genellikle HAGB uygulamasıyla faillerin cezadan muaf olmasına dikkat çeker. HAGB kararı adalet sisteminde bir tür denetim ve kontrol mekanizması olarak işlev görmektedir. Özellikle mahkemeler, HAGB uygulamasıyla suçlu bulunan kişinin gelecekte düzelme ve topluma yeniden entegre olma şansını değerlendirir. Ancak, bu değerlendirme sürecinde, kişinin kötü muamele veya insan hakları ihlallerine maruz kalmama hakkı da göz önünde bulundurulmalıdır.
Devletin Kişilerin Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Yükümlülüğüne Engel Olması
HAGB, yargılamanın henüz başında kabul edilir. Bu sebeple, sanıklar hakkında istinaf kanun yoluna gidilemez. Bu sebeple; ilk derece mahkemesi tarafından adil yargılanma hakkı gereklerinin oluşup oluşmadığının denetimi yapılamaz. HAGB’nin istinaf kanun yolunu kapatması hak ihlallerine açık kapı bırakır.
Aslında; istinafa tabi olan bir yargılama, sanığın HAGB ile itiraz yoluna tabi olur. Sanık, hakkında HAGB’nin kabulü, istinaftan feragat anlamına gelir. AYM, hükmünün kurulmasından önce açık ve belirli bir kanun yolu olan istinaftan feragat iradesinin anayasal geçerlilik şartlarını sağlamadığını belirtmiştir.
HAGB Ne Zaman Yürürlüğe Girecek?
AYM’nin iptal kararında, HAGB’nin iptalinin yürürlük tarihi belirtilmiştir. Bu bağlamda; HAGB’nin iptali Resmî Gazetede yayımlandıktan 1 yıl sonra yani, 01.08.2024 tarihinde yürürlüğe girecektir.
HAGB’nin İptali Kararının Sonuçları Nedir?
AYM’nin verdiği iptal kararları hukuk uygulamasından özellikle, belli kişiler için önemlidir. Temelde bu kişiler şunlardır:
- HAGB Kapsamındaki Suçları İşleyenler
- Kamu Görevlileri
HAGB Kapsamındaki Suçları İşleyenler
HAGB düzenlemesi, sanığın lehine olan bir düzenlemedir. Bu sebeple, HAGB’ye dair kuralların yürürlükte olduğu sürece işlenen suçlara uygulanması gerekir. Bu durumda, suç tarihi kritik bir kriter haline gelir. Eğer suç geriye bırakma kuralının yürürlükte olduğu zaman işlendiyse, yürürlükte olmadığı bir dönemde uygulanabilir.
Kamu Görevlileri
Memurun kasten işlediği suçtan dolayı 1 yıl veya daha fazla hapis cezasına hükmedilmesiyle memuriyetini kaybeder. (657 sayılı Devlet Memurları Kanunu m. 48) Benzer düzenlemeler, kolluk personelleri ve askeri personeller açısından da bulunur. Bu düzenlemeler, belirli suçlardan dolayı belirli bir süre hapis cezasına çarptırılan personelin mesleğini kaybedeceğini belirtir. HAGB kararı, bu tür durumlarda sanığın talebi üzerine hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmesini sağlıyordu. Bu sayede, ilgili personel mesleğini kaybetmiyordu. Ancak, iptal kararıyla HAGB kapsamındaki suçları işleyen kamu görevlisi için bu imkân da ortadan kalktı.
İlgili Makaleler:
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) Kararı
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ByLock Kararı
Anayasa Mahkemesi Basit Yargılama Usulü İptal Kararı
Uluslararası Ceza Hukuku Açısından İsrail-Filistin Savaşı
Meşru Savunma ve Zorunluluk Hali
Uzlaşma Sonrası Tazminat Davası Açılamaması İptal Kararı
Etkin Soruşturma ve Yaşam Hakkı