Anayasa Mahkemesinin 22.06.2023 tarihinde verdiği karar ile CMK’da düzenlenen basit yargılama usulünde itiraza ilişkin 252. maddesinin 2, 3, 4, 5 ve 6 fıkraları iptal edildi. İptal kararı ile basit yargılamaya itiraz usulünde değişiklikler oldu.
Hangi Hükümler İptal Edildi?
Anayasa Mahkemesinin ilgili kararı ile Ceza Muhakemesi Kanunun basit yargılama usulünde itiraz hükmünün birinci fıkrası hariç tüm fıkraları iptal edildi. İptal edilen fıkralar sırasıyla aşağıdaki gibidir.
Madde 252/2 (Tarafların Yokluğunda Duruşma Yapılması ve Hüküm Verilmesi)
“İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında 223 üncü madde uyarınca hüküm verilebilir. Taraflara gönderilecek davetiyede bu husus yazılır. Duruşmadan önce itirazdan vazgeçilmesi hâlinde duruşma yapılmaz ve itiraz edilmemiş sayılır.”
Madde 252/3 (İndirimin Korunması)
“Mahkeme, ikinci fıkra uyarınca hüküm verirken, 251 inci madde kapsamında basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir. Ancak, itirazın sanık dışındaki kişiler tarafından yapıldığı hâllerde 251 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca yapılan indirim korunur.”
Madde 252/4 (Diğer Sanıklar Lehine İtiraz)
“İtiraz üzerine verilen hükmün sanık lehine olması hâlinde, bu hususların itiraz etmemiş olan diğer sanıklara da uygulanma olanağı varsa bu sanıklar da itiraz etmiş gibi verilen kararlardan yararlanır.”
Madde 252/5 (Kanun Yolu)
“İkinci fıkra uyarınca verilen hükümlere karşı genel hükümlere göre kanun yoluna başvurulabilir.”
Madde 252/6 (İtirazı İnceleyen Mercii)
“Birinci fıkradaki itirazın, süresinde yapılmadığı veya kanun yoluna başvuru hakkı bulunmayan tarafından yapıldığı mahkemesince değerlendirildiğinde dosya, 268 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderilir. Mercii bu sebepler yönünden incelemesini yapar ve kararını gereği için mahkemesine gönderir.”
Hangi Hükümler Hangi Gerekçelerle İptal Edildi?
Madde 252/2 (Tarafların Yokluğunda Duruşma Yapılması ve Hüküm Verilmesi)
1. Anayasa Madde 2 İhlali (Hukuk Devleti İlkesi)
Taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesi hukuk devletin anayasal sınırları olan;
- Kamu yararının sağlanması amacına yönelik olmayı,
- Genel, objektif, adil kurallar içermeyi,
- Hakkaniyet ölçütlerini gözetmeyi,
- Kazanılmış hakları ihlal etmemeyi,
aşan bir takdir yetkisidir. Bu sebeple bahse konu madde hukuk devleti ilkesine aykırıdır.
2. Anayasa Madde 9 (Yargı Yetkisi) İhlali
Türk yargısında, yargı yetkisini Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemeler kullanır. Bu kapsamda; hakimler yargılama yaparken yürütme ve yasama organları dahil her türlü kurum ve kişinin baskısından uzak olmalıdır. Bu sayede, Anayasa’ya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerini yerine getirebilirler. Taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesi bu sebeplerle yargı yetkisini kısıtlamaktadır.
3. Anayasa Madde 36 (Hak Arama Hürriyeti) İhlali
Tarafsızlık, davanın çözümünü etkileyecek bir ön yargı, tarafgirlik ve menfaate, davanın tarafları karşısında ve onların leh veya aleyhlerinde bir düşünce veya menfaate sahip olunmamasıdır. Türk yargısında mahkemelerinin tarafsız olması da adil yargılanma hakkının bir gereğidir. Ayrıca mahkemelerin tarafsızlığı ve bağımsızlığının birbirini tamamlayan iki unsurdur. Taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesi adil yargılama hakkını ihlal etmektedir.
4. Anayasa Madde 138 (Mahkemelerin Bağımsızlığı) İhlali
Hakimlerin görevlerini her türlü baskı ve etkiden uzak, Anayasa’ya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre yerine getirebilmeleri sağlanarak yargı yetkisini kullanmaları güvenceye kavuşturmalıdır. Taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesi bu güvenceyi aşmaktadır.
5. Anayasa Madde 140 (Hakimlik ve Savcılık Mesleği) İhlali
Hakimler, mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre görev yapmalıdır. Taraflar gelmese bile duruşma yapılması ve yokluklarında hüküm verilebilmesi bu kuralın ihlalini oluştur.
6. Anayasa Madde 141 (Duruşmaların Açık ve Kararların Gerekçeli Olması) İhlali
Davaların makul bir süre içinde bitirilmesi yönünde devletin yükümlülüğü vardır. Bu kural, sanık veya mağdur ya da şikayetçi tarafından basit yargılama usulüne göre verilen kararların itiraz sebeplerine bakılmaksızın her durumda duruşma açılması yargılama yapılmasını gerektirir. Kural, itirazın niteliği gereği duruşma açılmasına gerek bulunmayan hallerde dahi mahkemeye kararı düzeltme imkanı tanır. Bu durumun basit yargılama usulünün temel amacı olan yargılama sürecinin hızlı bir şekilde sonuçlandırılmasına olumsuz etkiler. Süreci uzatır ve duruşma açarak yargılamaya devam etmeyi zorunlu kılar. Bu durum, yargılamanın makul sürede sonuçlandırılmasına ilişkin ilkeye aykırıdır.
Madde 252/3 (İndirimin Korunması), Madde 252/4 (Diğer Sanıklar Lehine İtiraz), Madde 252/5 (Kanun Yolu) ve Madde 252/6 (İtirazı İnceleyen Mercii)
Anayasa’nın 2., 9., 36., 138., 140. ve 141. maddelerine dayanılarak iptal edilen madde 252/2 (Tarafların Yokluğunda Duruşma Yapılması ve Hüküm Verilmesi) kuralının iptali ile bu kuralların da uygulanma imkanı kalmamıştır. Bu sebeple, bu kurallar da iptal edilmiştir.
İptalin Sonuçları Neler Olacak?
Söz konusu kuralların iptali ile;
- Basit yargılama usulüne ilişkin yapılan itirazlarda, taraflar gelmediği takdirde duruşma yapılamayacak. Davetiyede bu hususun yazılması tarafsız gerçekleştirilen duruşmaları ve hükümleri geçerli kılmayacak.
- Bu kuralın iptali ile bu kurala bağlı olan haklar doğmayacak. Yani;
- İtirazın sanık dışındaki kişiler tarafından yapılması halinde, yapılan indirim korunmayacak.
- İtiraz sonucunda verilen kararın sanık lehine olması durumunda, itiraz etmemiş olan diğer sanıklar bu itirazdan yararlanamayacak.
- Süresinde yapılmayan ve kanun yoluna başvurulamayan kararlara yetkili merciler inceleme yapamayacak.
Ne Zaman Uygulanmaya Başlayacak?
Karar, Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak 11.07.2024 tarihinde yürürlüğe girecek (Anayasa m. 153/3).
Anayasa Mahkemesi Basit Yargılama Usulü İptal Kararı Değerlendirmesi
Basit yargılama usulü, yargılamayı hızlandırmak ve yükü azaltmak için getirilmiş bir usuldür. Ancak, bu usulün uygulanmasında bazı sorunlar ortaya çıkmıştır. Örneğin, basit yargılama usulüne göre verilen karara itiraz edildiğinde, aynı hâkimin duruşma yapması ve görüşünü bildirmesi, tarafsızlık ve bağımsızlık ilkesine aykırı olabilmektedir. Ayrıca, itirazın niteliğine bakılmaksızın duruşma yapılması, yargılama sürecini uzatmakta ve sanığın lehine olan indirimlerin kaybedilmesine yol açabilmektedir.