Sağlık hizmeti, öncelikli olarak, insani bir ihtiyaç olduğundan sağlıkta tüm sağlık çalışanlarını kapsayan bir reklam yasağı söz konusudur. Bu yüzden; bu  yazıda sağlıkta reklam yasağının temelini, kapsamını ve ihlalinin sonuçlarını inceleyip ele alacağız.

 

Reklam Nedir?

“Reklam”, bir ürünün veya hizmetin alım ve satışını kolaylaştırmak, belirli bir amacı yaymak için ücret veya menfaat karşılığında halka yönelik yapılan duyurulardır. 

 

Reklamın Amacı Nedir?

Reklamın konusu ürün veya hizmettir. Bu kapsamda reklamın ürün ve hizmete yönelik amacı şunlardır:

• Tanıtmak
• Övmek
• Tüketiciye benimsetmeye çalışmak

 

Reklamın Kapsamı Nedir?

Reklam kapsamına giren eylemler arasında şunlar sayılabilir: (Danıştay, 15. Daire, 2013/10623 E, 2013/8583 K. T. 15.11.2013) 

• Bir ürün veya hizmetin tanıtmak ve övmek

• Bir markanın tüketiciye benimsetmeye çalışmak

• Resimli veya müzikli imge ve simgeler kullanılarak bunların belleklere yerleştirilmesine gayret etmek

• Toplumsal etkinlikler düzenlenerek doğrudan veya dolaylı olarak belirli ürünlere veya markalara dikkati çekmek (yarışmalar, konserler, sanatsal ve kültürel etkinlikler), 

• Toplumsal etkinliklerin düzenlenmesinde veya yayın programlarının hazırlanmasında finansman veya diğer yollarla katkıda bulunmak

• Yayın programlarının hazırlanmasında finansman veya diğer yollarla katkıda bulunmak

Ticari Reklam Nedir?

“Ticari reklam”, pazarlama iletişimi niteliğinde duyurudur. Ancak; ticari reklam ticaret, iş, zanaat veya bir meslekle bağlantılı olabilmektedir. Dolayısıyla, ticari reklam şunları amaçlar: (TKHK m. 61)

• Bir malın veya hizmetin satışını veya kiralanmasını sağlamak
• Hedef kitleyi bilgilendirmek veya ikna etmek

Bu bağlamda: ticari reklamı, reklam verenler herhangi bir mecrada (yazılı, görsel, işitsel vb.) gerçekleştirmektedir.

 

Sağlıkta Reklam Yasağı Nedir?

“Sağlıkta reklam yasağı“ doktorlar, diş hekimleri ve sağlık kuruluşlarının bağlı olduğu bir kuraldır. Bu yasak ise, yazılı ve görsel basında, internet sitelerinde ve sosyal medyada yapılan tanıtım kurallarını ihlal eden reklam niteliğindeki yayınları kapsamaktadır. Bu doğrultuda; bu yayınlar arasında şunlar yer alabilir:

• Sağlık hizmetleriyle ilgili haberler
• İlanlar
• Röportajlar

 

Sağlıkta reklam yasağına aykırı paylaşımlar ve girişimler sonucunda disiplin cezaları verilmektedir.

 

Sağlıkta Reklam Yasağının Amacı Nedir?

Sağlık hizmeti öncelikle devletin sorumluluğundadır ve devlet, kamu ve özel sektördeki sağlık kuruluşlarından yararlanarak bu hizmeti sunmakla yükümlüdür. Özel sağlık kuruluşları da devletin sıkı denetimi altındadır. Bu sebeple dolaylı olarak devlet tekelinde oldukları söylenebilir. Sağlık hizmetinin ticarileşmesini önlemek amacıyla, özel hastane ve polikliniklerin reklam yapmaları yasaklanmıştır. Zira, hekimlerin öncelikli sorumluluğu hastalıkları önlemek, hastaları iyileştirmek ve hastaların yaşamını ve sağlığını korumaktır (Hekimlik Meslek Etiği Kuralları m. 5). Böylece reklam yasağı ile, hekimlerin görevlerini ticari kaygılardan uzak bir şekilde yerine getiri sağlanmaktadır.

Sonuç olarak; bu yasağın ardındaki temel amaçlar şunlardır:

• Hastaların sağlıklarını ticari kaygılardan önde tutmaları sağlamak
• Hekimler arasında haksız rekabet önlemek
• Tıbbi mesleğin saygınlığı korumak
• İnsan sağlığını korumak
• Hastaların kar, rekabet ve benzeri amaçlardan doğan zararlardan korunmasını sağlamak

 

Sağlıkta Reklam Yasağının Kapsamına Neler Girmektedir?

Sağlık alanındaki düzenlemeler, hekimlerin ve sağlık kuruluşlarının reklam yapmasını yasaklamış ve bilgilendirme ile tanıtım faaliyetlerini belirli kurallarla sınırlamıştır. Reklam yasağının kapsamına giren bazı faaliyetler şunlardır:

• Yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapmak

• Kampanya düzenlemek

• Hiçbir şekilde reklam yapmak

• İsim, ünvan, dal ve adresleri dışında tanıtım yapmak 

 

Hekimler Hakkında Reklam Yasağının Kapsamı Nedir?

Yukarıda sayılanlara ek olarak; hekimler şu hususlarda ayrıca, reklam yasağına tabidir: (Türk Tabipleri Birliği’nin 47. Büyük Kongresi, Hekimlik Meslek Etiği Kuralları m. 11 ve Tıbbi Deontoloji Tüzüğü m. 8)

• Mesleki uygulamaları sırasında reklam yapamazlar. 
• Ticari reklamlara araç olamazlar 
• Çalışmalarına ticari bir görünüm veremezler 
• İnsanları yanıltıcı, paniğe düşürücü veya yanlış yönlendirici davranışlarda bulunamazlar 
• Meslektaşları arasında haksız rekabete yol açacak davranışlardan kaçınmalıdırlar.

 

Sağlık Hizmetinde Tanıtım ve Bilgilendirmenin Sınırı Nedir?

Sağlık alanında yapılacak tanıtımların sınırları mevzuatta düzenlenmiştir. Bu doğrultuda; hekimlik mesleği ve tedavi kurumları ticari bir görünüme bürünemez ve bu alanda reklam yapılması yasaktır.

Diğer taraftan, sağlık kuruluşları sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilirler. Her türlü yayın mecralarında yer alan sağlık bilgilerinin konusuna göre yetkili sağlık meslek mensupları tarafından verilmek zorundadır. Bu tür bilgilendirme ve tanıtımlar hastayı doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamaz.

 

Hekimlerin Verdiği İlanlarda Hangi Bilgiler Yer Alabilir?

Hekimler, Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne uygun şekilde aşağıdaki bilgileri içeren ilanlar verebilirler: (Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunu m. 24, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü m. 9 ve Hekimlik Meslek Etiği Kuralları m. 11) 

• Adı
• Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre geçerli olan ihtisasları
• Akademik ünvanları
• Hasta kabul ettikleri yer
• Muayene saatleri

 

Özel Hastanelerde Tanıtım ve Bilgilendirmenin Sınırı Nedir?

Sağlık hizmetlerinin sunulduğu yere göre de reklam yasağı ile ilgili düzenlemeler mevcuttur. Bu düzenlemelerin temel amacı, özel hastanelerin reklam yapmasını yasaklamak ve tanıtım faaliyetlerini belirli koşullara bağlamaktır. (Özel Hastaneler Yönetmeliği m. 60)

 

Özel Hastaneler Hangi Hususlara İlişkin Tanıtım Yapabilir?

 Şu konularda, özel hastaneler toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir:

• Hizmet alanları
• Sunacağı hizmetler
• Açılış bilgileri

 

Özel Hastanelerin Tanıtım Faaliyetleri Hangi Şartları Sağlamalıdır?

Özel hastanelerin tanıtım  faaliyetleri belli şartlara bağlanmıştır. Bu doğrultuda; söz konusu tanıtım faaliyetleri şu şartları sağlamalıdır:

• Deontoloji ve meslek etik kurallarına aykırı olmamalıdır.

• Talep yaratmaya yönelik olmamalıdır.

• Diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratmamalıdır.

• Sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte olmalıdır.

• Tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içermemelidir.

• Yanıltıcı, yanlış yönlendirici ve talep yaratmaya yönelik bilgiler verilemez.

• Hastane, ruhsatında yazılı olan uzmanlık dalları dışında hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıracak şekilde tanıtım yapamaz.

• Diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamaz ve bu anlama gelen tanıtımlar yapamaz.

• Bilgilendirme ve tanıtım faaliyetlerinde yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.

 

Özel Hastaneler Hangi Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetlerinde Bulunabilir?

Tüm bu düzenlemelere göre; özel hastaneler şunları yapabilmektedir:

• Hizmet alanları, sunacağı hizmetler ve açılış bilgileri gibi konularda topluma bilgi vermek için tanıtım yapabilir ve ilan verebilir.
• Oluşturdukları internet sitelerinde yer alan her türlü sağlık bilgisi, alanıyla ilgili bilgi ve tecrübeye sahip sağlık meslek mensupları tarafından verilmelidir.
• Bu siteler aracılığıyla hiçbir şekilde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler verilemez.
• İnternet sayfalarında verilen bilginin son güncelleme tarihi açıkça belirtilmelidir.

 

Özel Hastaneler Dışında Kalan Özel Sağlık Kuruluşlarında Tanıtım ve Bilgilendirmenin Sınırı Nedir?

Özel hastaneler dışında kalan özel sağlık kuruluşları için de reklam ve tanıtım faaliyetlerine ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Bu düzenlemeler, özel hastaneler için mevzuatın belirlediği ilkelerle paralellik göstermektedir. (Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönetmelik m. 29) 

 

Sağlık Kuruluşlarının Tabela Ölçütleri Nelerdir?

Hekimler ve sağlık kuruluşları tabelaları da tanıtım amacıyla kullanıldığından, Türk Tabipleri Birliği tarafından boyut ve içerikleri ile ilgili özel düzenlemeler yapılmıştır. Düzenlemeye göre; muayenehaneler ve hastaneler de dahil olmak üzere, her türlü sağlık kurumu ve kuruluşlarını kapsamaktadır. Buna göre, örneğin tek hekimden oluşan muayenehaneler de tabelalarını yönetmeliğe uygun olarak oluşturmak zorundadır. Bu doğrultuda; düzenlemeye göre, tabelalarda uyulması gereken kurallar şunlardır:

• Muayenehanelerde hekimler; ad ve soyadlarını, akademik ünvanlarını ve Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre geçerli uzmanlık ve yan dal uzmanlık alanlarını yazabilirler. 
• Tabelalarda bu nitelikte olmayan herhangi bir bilgiye yer verilemez. 
• Birden fazla alandaki uzmanlığını ilan etmek isteyen hekimler, bunu aynı tabelada göstermek zorundadır.

 

Özel Hastanelerde Tabelanın Ölçütü Nedir?

Özel sağlık kurum ve kuruluşlarının dış tabelalarında, ruhsatlarında belirtilen kuruluş ismi ve ünvanı ile faaliyet izin belgesindeki uzmanlık dallarının yer alması mümkündür. Bu kurum ve kuruluşlar, sağlık kuruluşunun adından önce gelmek üzere “Özel” ibaresini belirtmek zorundadırlar. Bu ibare özellikle bu sağlık kuruluşlarından hizmet alacak hastalar açısından önem arz etmektedir. Sağlık kurum ve kuruluşları, başka resmi veya özel sağlık kuruluşlarınca kullanılan isimleri tabelalarında belirtemezler.

Ayrıca; tabelalarda Tıpta Uzmanlık Tüzüğünde yer almayan bir uzmanlık dalına, tanı ve tedavi yöntemi ile sağlık kuruluşunda mevcut tıbbi cihaz bilgilerine ve özelliklerine yer verilemez. Bu husus özellikle diğer sağlık kuruluşları bakımından haksız rekabete vücut vereceği için yasaklanmıştır.

Son olarak; sağlık kurum ve kuruluşlarının tabelalarında çalışma gün ve saatleri ile telefon numaralarına yer verilebilir.

 

Acil Servis Hizmeti Bulunan Hastanelerde Tabelanın Ölçütü Nedir?

Acil servis hizmeti bulunan hastanelerde acil servis için ayrı bir tabela bulundurulabilir. Bu tabela özellikle acil durumda olan hastaların dikkatini çekmek için ayrı olarak düzenlenmektedir. Acil servis tabelası için oluşturulan ayrık düzenleme ise “Hastaneler ile 24 saat hizmet veren sağlık kuruluşlarında, acil servis girişlerinin belirlenmesi amacıyla, beyaz zemin üzerine ters “C” harfi şeklinde kırmızı hilal ve altında koyu mavi harflerle “ACİL” ibaresinin yer aldığı tabela bulundurulur.” şeklindedir. Düzenlemeye göre özel veya devlet hastaneleri fark etmeksizin tüm acil servis tabelalarının aynı olması gerekmektedir.

 

Sağlıkta Reklam Yasağı Kapsamında Uygulanacak Denetimler ve Yaptırımlar Nelerdir?

Sağlık alanında reklam yasağına aykırı davranılması durumunda, çeşitli denetim mekanizmaları ve yaptırımlar uygulanmaktadır. Yapılan incelemeler ve değerlendirmeler sonucunda, yasağa aykırı davranan kişi veya kuruluş hakkında ilgili yaptırım uygulanır. Ancak; kurum ve kurul değerlendirmeleri birbirini engellemez. Aynı reklam veya yayın birden fazla kurum tarafından değerlendirilerek farklı yaptırımlara tabi tutulabilir. Bu doğrultuda; şu yaptırım ve denetimler sayılabilir:

• Tabip odaları hukuka aykırı ve etik kuralları ihlal eden yayınlar için disiplin soruşturması açar.
• İl sağlık müdürlükleri aykırılıkların giderilmesi için mesul müdürü uyarır ve aykırılığın devamı halinde sağlık kuruluşunun faaliyetinin geçici süreyle durdurulmasına karar verir.
• Reklam Kurulu reklam ve tanıtımların hukuka aykırılık taşıyıp taşımadığını değerlendirir.
• Yasağa aykırı reklam veya tanıtımın yayınının durdurulması.
• Yasağa aykırı davranan kişi veya kuruluşa para cezası uygulanması.
• Hekimlere uyarma, para cezası veya 15 günden 6 aya kadar meslekten men cezalarından biri verilebilir.
• Aykırılıkların devamı halinde özel hastanelerin poliklinik hizmetlerinin veya ayakta teşhis ve tedavi yapılan özel sağlık kuruluşlarının tamamının faaliyetinin geçici süreyle durdurulması

 

Sağlıkta Reklam Yasağı ile İlgili Danıştay Kararı

Yüksek Mahkemelerin sağlıkta reklam yasağı konusunda pek çok kararı mevcuttur. Bu kapsamdaki Danıştay kararlarından biri aşağıdaki gibidir:

Danıştay 15. D., 2011/12449  E., 2011/5843  K. sayılı kararı;

“Söz konusu reklamın hastanenin sunmakta olduğu hizmete yönelik tanıtıcı ve halkı bilgilendirici türde olduğu ve mevzuatta öngörülen ilke ve kurallara aykırı nitelik taşımadığı gerekçesiyle dava konusu işlemi iptal eden İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmadığından, Mahkeme kararının idari para cezasının iptaline ilişkin kısmının kanun yararına bozulması gerekmektedir.” şeklindedir.

 

Stj. Av. Zeynep ÜRÜŞAN

 

İlgili Makaleler:

Sağlık Hukuku

Hasta Hakkı Olarak Aydınlatılmış Rıza