Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2019 yılına ait Uluslararası Göç İstatistikleri raporuna göre, Türkiye’ye yurt dışından gelen göçmen sayısı bir önceki yıla kıyasla %17,2 artarak 677 bin 42 kişiye ulaştı. Bu sebeple; ülkemizde güncelliğini koruyan “göçmen”, “mülteci” ve “sığınmacı” gibi kavramlarıyla beraber, “sınır dışı etme” uygulaması da önem kazanmaktadır. Bu doğrultuda; kanun koyucu uluslararası koruma kapsamındaki yabancıların Türkiye’ye giriş ve çıkışlarını, Türkiye’de kalışlarını, sağlanacak korumanın kapsamına ve uygulamasına ilişkin hususları mevzuat ile düzenlenmiştir. (YUKK-Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu m. 52-60) Bu sebeple; bu yazımızda, “sınır dışı etme” hususunu detaylıca inceleyeceğiz.
Sınır Dışı Etme (Deport) Nedir?
Öncelikli olarak; “deport” olarak da adlandırılan “sınır dışı” kavramını açıklamak, sınır dışının diğer yaptırımlarla karıştırılmaması için yararlı olacaktır. Sınır dışı (deport); bir kişinin bulunduğu ülkede yasal bir izin veya vatandaşlık hakkı olmaksızın bulunması veya belirli sebeplerle yasal statüsünün iptal edilmesi sonucu, zorla ülkeden çıkarılması işlemidir. Yani; deport, bir kişinin yasal olarak bulunduğu bir ülkeden zorla çıkarılmasıdır. Deport işlemi genellikle, bir ülkenin vatandaşı olmayan veya oturma izni bulunmayan bir kişinin, hükümet yetkililerinin belirlediği sebeplerle, ülkeye girmesine veya kalmasına izin verilmemesi sonucu gerçekleşir. Türk hukukuna göre; yabancılar sınır dışı etme kararı ile, menşe ülkesine veya transit gideceği ülke ya da üçüncü bir ülkeye sınır dışı edilebilir. (YUKK m. 52)
Sınır Dışı Etme (Deport) Kararı
Sınır dışı etme (deport) kararı, belirli sebeplerle yabancı uyruklu kişilerin zorla ülke dışına çıkarılmasını sağlayan ve sonrasında ülkeye giriş yasağı getiren bir karardır. Bu nedenle, sınır dışı etme kararı alma yetkisi, devletlere uluslararası hukuk tarafından tanınan münhasır bir yetkidir.
Bu bağlamda, yabancı hakkında deport kararı verilmesi şu durumlarda söz konusu olabilir:
- Kişinin ahlaka ve hukuka aykırı davranışlar sergilemesi
- Ulusal sağlık ve güvenlik tehdidi oluşturması
- Çalışma izni olmadan çalışması
- Oturma izni veya öğrenci oturma izni olmaksızın ülkede ikamet etmesi
Bu doğrultuda; kanun koyucu, Türk hukukunda mevzuat ile yabancılar hakkında uygulanacak sınırı dışı etme kararlarını düzenlemiştir. (YUKK m. 52-60)
Sınır Dışı Etme Kararlarının Hukuki Niteliği Nedir?
Sınır dışı etme kararları, idari işlem niteliğindedir. Bu sebeple; sınırdışı etme kararlarına karşı, ilgili makamlar nezdinde itiraz edilebilir ve idari yargıda iptal davası açılabilir. Yani, hakkında sınır dışı etme kararı alınan kimse mahkemeye başvurarak kararın iptalini talep etme hakkına sahiptir.
Deport Kararını Kim Verir?
Göç İdaresi Genel Müdürlüğünün talimatı üzerine veya doğrudan Valilik, deport sebeplerinden birinin varlığı durumunda yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alır (YUKK m. 53). Yani, sınır dışı etme kararı vermeye yetkili merci Valilik’tir. Ancak Valilik, bu yetkisini Göç İdaresi Genel Müdürlüğü aracılığıyla da kullanabilir.
Bu doğrultuda, sınır dışı etme kararı alınan yabancılar, kolluk güçlerince yakalanmaları halinde derhal Valiliğe bildirilir. Valilik, 48 saat içinde durumu değerlendirerek bu kişilerin sınır dışı edilip edilmeyeceğine dair kararını verir.
Kimler Sınır Dışı (Deport) Edilebilir?
Kanun koyucu, mevzuatta hakkında sınır dışı etme kararı alınabilecek olan kimseleri saymıştır. (YUKK m. 54) Bu doğrultuda; Valilik aşağıda sayılan kimseler hakkında sınır dışı etme kararı alabilmektedir:
- Türk Ceza mevzuatında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler (TCK m. 59)
- Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar
- Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar
- Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar
- Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar (Örneğin, bir yabancı ülke vatandaşı, ülkeye girdiği tarih itibarıyla oturma iznine sahip değilse veya suç işlediyse, hükümet yetkilileri tarafından deport işlemine tabi tutulabilir.)
- Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler
- İkamet izinleri iptal edilenler
- İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini 10 günden fazla ihlal edenler
- Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler
- Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler
- Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler
- Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar
- İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, 10 gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar
- Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler
Kimler Sınır Dışı (Deport) Edilemez?
Kanun koyucu, mevzuatta hakkında sınır dışı etme kararı alınamayacak olan kişileri belirlemiştir. Bu doğrultuda; Valilik, söz konusu kimseler hakkında yukarıda sayılanlar kapsamında olsalar dahi sınır dışı etme kararı veremeyecektir. (YUKK m. 55) Ayrıca, bu kişilerden belirli bir adreste ikamet etmeleri veya istenilen şekil ve sürelerde bildirimde bulunmaları talep edilebilir. Bu kişiler ise, sırasıyla şunlardır:
- Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar
- Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler
- Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar
- Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları
- Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurları
Türkiye’de Kanser Tedavisi Görmekte Olan Kişi Hakkında Sınır Dışı Etme Kararı Alınabilir mi?
Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkanı bulunmayanlar, sınır dışı edilemezler. (YUKK m. 55) Ancak; eğer sınır dışı etme kararı ölümcül sonuçlar doğurmayacak ve sınır dışı edilen kişinin gönderileceği ülkede tedaviye devam etme imkanı bulunmaktaysa, bu kişi hakkında sınır dışı kararı alınabilecektir.
Sınır Dışı (Deport) Kararı Nasıl Uygulanır?
Deport kararı alındıktan sonra, yabancıya resmi bir sınır dışı işlemi başlatılır. Bu işlem, yabancının ülkeden çıkarılması için gerekli tüm adımları içerir. Ayrıca; adli makamların kararını uygulamak için bir dizi prosedür gerekmektedir.
Öncelikle, deport kararı yabancıya tebliğ edilir. Yabancı, bu noktada deport kararına itiraz edebilir. Yabancı itiraz hakkını kullanmazsa veya itirazı reddedilirse, sınır dışı edilme işlemleri başlatılır. Bu işlem, yabancının ülkeden çıkarılması için gerekli tüm adımları içermektedir.
Sınır dışı (deport) kararı alınan yabancı ya doğrudan sınır dışı edilir ya da yabancı hakkında sınır dışı etme kararının yanı sıra, terk süresi tanınarak Türkiye’yi terke davet kararı veya idari gözetim kararı alınabilecektir.
Geri gönderme merkezinde bulunan yabancılar, kolluk birimi tarafından sınır kapılarına götürülür. Geri gönderme merkezlerine sevk edilmesine gerek kalmadan sınır dışı edilecek olan yabancılar ise, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü taşra teşkilatının koordinesinde kolluk birimlerince sınır kapılarına götürülür.
Yabancının sınır dışı edilme işlemi tamamlandıktan sonra, yabancı artık yasal bir konumda değildir. Bu sebeple; tekrar ülkeye giriş yapması yasaktır.
Sınır Dışı Etme Kararı Nasıl Tebliğ Edilir?
Sınırı dışı kararı; hakkında sınır dışı etme kararı alınan yabancıya, somut ve objektif gerekçeleriyle yabancının anlayabileceği dilde tebliğ edilebilir. (YUKK m. 53/2) Ayrıca; yabancının yasal temsilcisine ya da avukatına da tebliğ edilebilir. Ancak; hakkında sınır dışı etme kararı bulunan kimse avukatı ile temsil edilmeyebilir. Bu durumda ise; kişinin kendisi veya yasal temsilcisi, kararın sonucu, itiraz usulleri ve süreleri hakkında bilgilendirme yapılmalıdır.
Hakkında Sınır Dışı Etme Kararı Alınan Kişi Kaç Gün İçinde Türkiye’yi Terk Etmelidir?
Sınır dışı etme kararı alınanlara, sınır dışı etme kararında belirtilmek kaydıyla, Türkiye’yi terk edebilmeleri için 15 günden az olmamak üzere 30 güne kadar süre tanınır. (YUKK m. 56/1) Ancak şu kişilere bu süre tanınmaz:
- Kaçma ve kaybolma riski bulunanlara
- Yasal giriş veya yasal çıkış kurallarını ihlal edenlere
- Sahte belge kullananlara
- Asılsız belgelerle ikamet izni almaya çalışanlara veya aldığı tespit edilenlere
- kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlara
Sınır Dışı (Deport) Etmek Üzere İdari Gözetim Kararı
İdari gözetim kararı, Türkiye’yi terk etmesi için süre tanınmayacak kişiler ve süre hakkı tanınmasına rağmen bu süre içerisinde ülkeyi terk etmeyenler hakkında alınır.
Ayrıca; kanun koyucu, mevzuatta Türkiye’den çıkış için süre tanınan kimselere “çıkış izin belgesi” verileceği düzenlenmiştir. (YUKK m. 56) Bu belge hiçbir harca tabi değildir. Fakat; vize ve ikamet harçları ile bunların cezalarına ilişkin yükümlülükler, devam etmektedir.
Türkiye’yi Terke Davet Nedir?
Yabancı hakkında deport kararı verilirse, bu karar yabancının pasaportuna işlenerek ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu sebeple, yabancılar kararın kaldırılması için başvurabilir veya pasaportlarına işlenmesini önlemek için terke davet prosedürünü değerlendirebilirler. Bu prosedürle, yabancıya 15-30 gün içinde ülkeyi terk etme imkanı tanınır ve bu süre zarfında “çıkış izin belgesi” verilir. Ancak, terke davet idarenin takdirinde olup her durumda uygulanmaz.
Gönüllü Geri Dönüş
Sınır dışı etme kararı almış ancak menşe ülkesine kendi isteğiyle dönmek isteyen yabancılar bulunmaktadır. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, bu kişilerden uygun gördüklerine ayni veya nakdi destek sağlayabilir. (YUKK m. 60/A)
Deport Kararının Etkisi Ne Kadar Süre Devam Eder?
Yabancı, deport kararının ardından ülkeye tekrar girmek istediğinde; kararın kaldırılması için, ilgili yasal prosedürleri takip etmek zorundadır. Bu sebeple; yabancı, deport kararının süresi dolmadan ülkeye tekrar giremez. Ancak, deport kararının süresi dolarsa veya kaldırılırsa yabancı ülkeye giriş yapabilir.
Ayrıca, deport kararının süresi her durumda farklı olabilir. Bu süre, yabancının neden deport kararı aldığına ve Türkiye’de ne kadar süre kalabileceğine bağlıdır. Bu sebeple, deport kararının süresi hakkında net bir yanıt vermek mümkün değildir. Çünkü, deport sebebine ve durumuna göre süre farklılık göstermektedir.
Sınır Dışı İşlemine Karşı Ne Yapılabilir?
Sınır dışı işleminin sonuçları, yabancı için çok ciddi olabilir. Bu sebeple, hukuki destek alarak veya almayarak sınır dışı işlemine karşı alınabilecek bazı yasal önlemler vardır:
Sınır Dışı (Deport) Etme Kararına İtiraz
Sınır dışı (deport) işlemine karşı itiraz, yabancıların savunmalarını yapmalarına ve haklarını korumalarına yardımcı olur. Deport kararına itiraz etmek, yabancıların haklarını savunmaları açısından önemli bir adımdır. İtiraz, deport kararının hatalı veya haksız olduğu iddiasıyla yapılabilir.
Bu çerçevede, hakkında sınır dışı etme kararı verilen kişi, kararın tebliğinden itibaren 7 gün içinde yetkili idari mahkemeye başvurmalıdır. Ayrıca, mahkemeye başvuran kişi, başvurusunu sınır dışı etme kararını veren makama da bildirmelidir.
İdare Mahkemesi, sınır dışı etme kararına yapılan başvuruyu en geç 15 gün içinde sonuçlandırır ve mahkemenin kararı kesindir.
Uluslararası Koruma
Sınır dışı kararına karşı karşıya olan yabancılar, uluslararası koruma başvurusunda bulunabilir. Çünkü, bu başvuru yabancıların ülkelerindeki zulüm veya insan hakları ihlallerinden kaçmak için ülkelerini terk ettiğini göstermektedir.
Sonuç
Sonuç olarak; kanun koyucu Türk hukukundaki sınır dışı etmeye ilişkin düzenlemeleri, insan hakları hukuku ve uluslararası sözleşmelerle uyumlu hale getirilmeye çalışmıştır. Özellikle; göçmen, mülteci ve sığınmacı güncelliği ve 2019’daki değişiklik başta olmak üzere sınır dışı etme mevzuatında birçok düzenlemeye yol açtı. Bu değişikliklerin amacı, sınır dışı etme işlemlerinin insan onuruna yakışır bir şekilde ve uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlamaktır.
Yabancılar hukuku alanındaki çalışmalarımız ve sınır dışı etme konusundaki detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilir veya internet sitemizdeki yazılarımızı inceleyebilirsiniz.
Sınır Dışı ile İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları
Anayasa Mahkemesinin sınır dışı konusunda pek çok kararı mevcuttur. Bu kapsamda, bazı kararlar aşağıdaki gibidir:
GK., 2021/47168 E., 2022 K. sayılı kararı;
“ Bursa 1. İdare Mahkemesince verilen kararda sınır dışı etme kararında başvurucunun nereye sınır dışı edileceğinin belirtilmediği ile ilgili değerlendirme bulunmadığı görülmüştür. Hâlbuki başvurucu tarafından örneği Bursa 1. İdare Mahkemesine sunulan, bizzat Bursa 1. İdare Mahkemesince verilen ve Anayasa Mahkemesinin yukarıdaki tespitine (bkz. § 69) benzer değerlendirmeler içeren 4/6/2020 tarihli kayıt düzeltme kararının iptaline ilişkin kararda; başvurucunun gönderilebileceği güvenli üçüncü ülkenin belirlendiğine ilişkin hiçbir bilgi ve belgenin dava dosyasına sunulmadığı, başvurucunun dava konusu karara istinaden herhangi bir ülkeye sınır dışı edilebileceği ve bu durumda başvurucunun ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalma ihtimali olan, yaşamının veya maddi ve/veya manevi varlığının tehdit altında bulunacağı ülkelere gönderilme riski ile karşı karşıya kalacağı ifade edilmiştir. Bu sebeple Bursa 1. İdare Mahkemesinin bahsi geçen iptal kararını da gözeterek başvurucunun iddialarıyla ilgili bir değerlendirme yapması gerekirdi.” şeklindedir.
2. B., 2015/19795 E., 2019 K. sayılı kararı;
“Bu durumda başvurucunun Türkiye’ye yasal giriş hükümlerini ihlal etmesi ve hakkında giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiğinin tespit edilmesi, dolayısıyla Türkiye’nin yabancılar hakkında getirdiği Kanun hükümlerini ısrarlı şekilde ihlal etmesi sebebiyle sınır dışı edildiğinin tespit edilmesi nedeniyle isnadın ağırlığı ve önemi dikkate alınarak kamu düzeninin korunması amacının daha ağır bastığı görülmektedir. Ayrıca, sınır dışı edilecek ülke olan Azerbaycan’da başvurucunun ve ailesinin birlikte yaşamasının önünde çok ciddi engeller bulunduğunun kanıtlanmamış olması da dikkate alındığında gözetilen meşru amaç karşısında aile hayatına saygı hakkına yapılan müdahalenin yeterli bir temele sahip olduğu ve keyfilik içermediği anlaşıldığından demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı bulunmadığı ve ölçülü olduğu sonucuna varılmıştır.” şeklindedir.