Karabük Avukat
Cumhuriyetin 100 yılına için bu yazımızda özel olarak cumhuriyet sürecini ve Türk hukukunun kazanımlarını anlatan yazımızı paylaşacağız.

29 Ekim 2023 tarihi itibariyle cumhuriyetin 100. yılına girmiş olacağız. Bu yazımızda cumhuriyetin 100. yılına özel olarak cumhuriyetin anlam ve önemini anlamak için cumhuriyete giden süreci, cumhuriyetin ilanı ve Türk hukukuna sağladığı kazanımları anlatacağız. Böylece, cumhuriyetin ilanına giden süreç ve cumhuriyetin ilanının hukuka etkisi nedir sorularını cevaplamış olacağız.

“Demokrasi prensibinin en asrî ve en mantıkî tatbikini temin eden hükümet şekli, cumhuriyettir.”

Mustafa Kemal ATATÜRK

 

Cumhuriyetin İlanına Giden Süreç Nasıl Oldu?

Cumhuriyetin ilanına giden süreç; ilk olarak Tanzimat ve Islahat Fermanı, sonrasında ise I. ve II. Meşrutiyetin ilanı ile başladı. Bunlar cumhuriyete giden ilk adımlardı. Böylece, milli hakimiyet Osmanlı’da yer edindi. O dönemlerde güçlenen İttihat ve Terakki Cemiyeti ise, milli hakimiyeti hükümetlerin işlemlerini meşrulaştırmak için kullandı. Ancak, bu milli egemenliğe cumhuriyet anlamını yüklemek için yeterli olmadı. Milli egemenlik, cumhuriyet anlamını Millî Mücadele döneminde kazandı. Bunun sebebi, Millî Mücadele dönemindeki Erzurum ve Sivas Kongrelerinin cumhuriyet hükümetleri ile gerçekleşmesiydi. Bunun yanında, Türkiye Büyük Millet Meclisi adı konmamış bir cumhuriyet rejiminin sonucuydu. Son olarak, saltanatın kaldırılması ile cumhuriyetin önündeki en büyük engel kalkmış oldu. Tüm bu sürecin sonunda denilebilir ki, 23 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan ile aslında üç yıldır yürürlükte olan rejimin adı kondu.

 

Cumhuriyetin İlanının Hukuk Dallarına Etkisi Ne Oldu?

Cumhuriyetin ilanı, hukuk devrimleri için bir temel oluşturdu. Bu anlamda, cumhuriyetin ilanı ile; başta Anayasa hukuku olmak üzere, hukukun birçok dalında değişim meydana geldi. Böylece; dönemin şartlarına ve cumhuriyetin gereklerine en uygun olacak şekilde, TBMM, bazı kanunların düzenlenmesinde farklı ülkelerin kanunlarından esinlendi.

 

Anayasa Hukuku ve Cumhuriyetin İlanı

Anayasa hukuku, bir devletin yönetimini ve kişilerin hak ve özgürlüklerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Bu sebeple; cumhuriyetin ilanı, devletin yönetim rejimi değiştirdiği için öncelikli olarak, Anayasa hukuku açısından büyük etkiler doğurdu. Buna paralel olarak, 20 Nisan 1924’te yeni bir Anayasa yürürlüğe girdi. Bu Anayasa ve devamında yapılan değişiklikler ile;

  • “Devletin dini İslam’dır” ifadesi kalktı.
  • Kanunların mülkiliği ilkesi kabul edildi. Böylece, ülke içindeki yabancıların ve azınlıkların hukuki ayrıcalıkları ortadan kalktı.
  • Kadınlar seçme ve seçilme hakkına sahip oldu.

 

Medeni Hukuk ve Cumhuriyetin İlanı

Medeni Kanun, kişinin ana rahmine düşmesinden başlayarak ölümünden sonraya kadar olan süreçte, özel hukuk açısından önemli bütün yaşam ilişkilerini düzenler. Bu sebeple, TBMM, 17 Şubat 1926’da dönemi içindeki en yeni, en kolay anlaşılır, en demokrat ve en uygulanabilir Medeni Kanun olan İsviçre Medeni Kanunu’nu alarak yürürlüğe soktu.

Bu kanun ile,

  • Kişisel özgürlükler genişledi.
  • Aile hukukunda kadın ve erkek eşit hale geldi. Kadınlar boşanma hakkı kazandı.
  • Resmi nikah ve tek kadınla evlilik zorunlu oldu.
  • Miras paylaşımında kadınlar erkeklerle eşit haklara sahip oldu.

 

Ceza Hukuku ve Cumhuriyetin İlanı

Ceza hukuku, suç oluşturan hukuka aykırı davranışlar ile bu davranışlara ilişkin yaptırımları düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Bu anlamda, TBMM, 1 Temmuz 1926’da 1889 tarihli İtalya’dan alınan Ceza Kanunu’nu yürürlüğe soktu. Böylece, İslam hukuku kaynaklı suç ve cezalar kalkarak hapis cezası temel bir ceza haline geldi. Bunun temel sebebi, laik bir hukuk sistemi kurmak ve ekonomik kalkınmayı sağlamaktı.

 

İdare Hukuku ve Cumhuriyetin İlanı

İdare hukuku, idarenin faaliyetlerinin hukuka uygunluğunu denetleyen ve idarenin işlemlerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu kapsamda; TBMM, yürütme işlemlerinin cumhuriyetin gereklerine uygun olarak denetlenmesi için, 23 Kasım 1925’te 669 sayılı Şura-yı Devlet Kanunu’nu kabul etti. Böylece; TBMM, Türkiye Cumhuriyeti Danıştayının kurulması için hukuki dayanak sağlayarak bir adım attı. Tüm bunların sonucunda, Şurayı Devlet adıyla Danıştay, 6 Temmuz 1927’de fiilen göreve başladı.

 

Borçlar Hukuku ve Cumhuriyetin İlanı

Borçlar hukuku, borç ilişkilerini düzenleyen özel hukuk dalıdır. Bu kapsamda, TBMM 4 Ekim 1926’da İsviçre’den alınan Borçlar Kanunu yürürlüğe soktu. Bu kanun ile borç ilişkilerindeki din temelli ve farklı düzenlemeler kalkmış oldu. Böylece; bu kanun, borç ilişkilerinden kaynaklanan düzenlemeler arasında birlik sağladı.

 

Ticaret Hukuku ve Cumhuriyetin İlanı

Ticaret hukuku, ticari ilişkileri düzenleyen özel hukuk dalıdır. Bu kapsamda, TBMM 4 Ekim 1926’da Fransa, İtalya, Almanya, Belçika, Macaristan, Şili, Arjantin, Portekiz ve Cezayir Ticaret mevzuatlarından yararlanarak Ticaret Kanunu’nu yürürlüğe soktu. Bu kanun ile, ticari ilişkilerdeki din ve yabancı temelli düzenlemeler kalktı. Böylece, ticari düzenlemelerde birlik sağlanmış oldu. Diğer taraftan, ticari düzenlemeler dönemin dünya standardına yaklaştı. Ayrıca, 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kanununun kabul edilmesi ile de kapitülasyonlar kalktı. Ayrıca, Kabotaj Kanunu ile Türk sularında mal ve yolcu taşıma hakkı Türk vatandaşlarının oldu. Böylece, Türkiye deniz ticaretinde önemli bir kazanım sağladı.

 

Medeni Usul Hukuku ve Cumhuriyetin İlanı

Medeni usul hukuku, özel hukuk kaynaklı uyuşmazlıkların yargılanmasını düzenleyen hukuk dalıdır. Bu kapsamda, TBMM 18 Haziran 1927’de İsviçre’nin Neuchatel kantonundan Hukuk Yargılama Usul Kanunu alarak Hukuku Muhakemeleri Usulü Kanunu’nu yürürlüğe soktu. Böylece; bu kanun, mahkemeler arasında organizasyonunu oluşmuş ve mahkemelerin usul uygulamalarında birlik sağlamış oldu.

 

Cumhuriyetin İlanının Hukuk Eğitimine Getirdiği Yenilikler Nelerdir?

Osmanlı’da hukuk eğitiminde bir organizasyon ve birlik yoktu. Çünkü, medreseler ve modern kurumlar birbirinden bağımsız olarak hukuk eğitimi veriyordu.  Hukuk eğitimindeki bu organizasyon sorununu kaldırmak ve birlik sağlamak için 1925’te Atatürk ve dönemin Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt, Ankara Adliye Hukuk Mektebini (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi) açtı. Bu okulun açılması modern kanunların uygulanması, oluşturulması ve hukuk eğitiminde bir birliğin oluşması için önemli bir adımdı.

 

Cumhuriyetin İlanının Yargı Teşkilatın Getirdiği Yenilikler Nelerdir?

Osmanlı’da Şeri Mahkemeler, Konsolosluk Mahkemeleri ve Nizamiye mahkemeleri gibi aralarında bir organizasyon olmayan, farklı kanun ve usullere tabi çok çeşitli mahkemeler vardı. Bu da Osmanlı’daki yargı organizasyonunu oldukça karmaşık bir hale getiriyordu. Bu karmaşıklığı ve organizasyon problemini gidermek için cumhuriyetin ilanı ile bu mahkemeler ortadan kalktı. Bu mahkemelerin yerine Adalet Bakanlığı bünyesinde, modern nitelikte ve birbiri ile organizasyonlu mahkemeler kuruldu.

 

Sonuç Olarak

Cumhuriyetin ilanı ile öncelikli olarak Türkiye’nin yönetim rejimi değişmiş oldu. Bu durum bile tek başına bile bir hukuk devrimiydi. Çünkü, cumhuriyetin ilanı asıl olarak laik ve çağdaş bir ulusu amaçlıyordu. Bunlarla birlikte, ileride hukukun farklı dallarında yapılacak mevzuat ile hukuk eğitimi ve yargısı alanındaki devrimlerin temeli atılmış oldu.

Stj. Av. Zeynep ÜRÜŞAN

İlgili Makaleler:
Aile Hukuku
Miras Hukuku
Ceza Hukuku
İdare Hukuku
10 Kasım ve Hukuk Vizyonu Açısından Atatürk

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir